Heraldiek van de arbeidersbeweging: deel 1

Het heeft even op zich laten wachten maar vandaag publiceren we zoals beloofd het eerste deel van onze nieuwe reeks 'heraldiek van de arbeidersbeweging'. In deze en volgende artikels zullen we meer dan 1 woordje uitleg geven bij de symbolen die courant zijn in de (socialistische) arbeidersbeweging.

DEEL I: HET TANDRAD

Hét symbool bij uitstek in de arbeidersbeweging is waarschijnlijk wel het tandrad. Op vakbondsbetogingen in binnen- en buitenland kom je wel altijd vlaggen tegen waarop een tandrad, de één al wat meer gestileerd dan de andere, te bespeuren valt.

Waar tref je het tandrad aan?

Het tandrad wordt zowel in brede zin gebruikt als vrij specifiek. Vooral metaalvakbonden maken gretig gebruik van dit symbool. In een eerste afbeelding (boven) vind je een selectie van logo’s van metaalvakbonden. Maar het tandrad wordt ook gebruikt voor o.a. vakbondskoepels.

Verder kan je het tandrad vinden bij logo’s van partijen die zich op de arbeidersbeweging beroepen of uiteraard ook in allerhande wapenschilden en nationale vlaggen van zogezegd ‘socialistische' landen of verenigingen. De nationale vlag van Angola bevat bijvoorbeeld een half tandrad.
Uiteraard wordt het symbool ook gebruikt door commerciële bedrijven die in de metaalsector actief zijn. Daarbuiten wordt het ook nog gebruikt door verenigingen die niet direct iets met de arbeidersbeweging te maken hebben (verre van) : denken we maar aan de Rotary Club.

Het tandrad en extreemrechts: heden en verleden

Het politiek gebruik van het tandrad blijft echter niet beperkt tot de arbeidersbeweging. Ook extreemrechts blijkt een voorliefde te hebben voor het symbool. Dat het tandrad iets weg heeft van een moderne versie van het zonnewende-symbool, zal er wel voor iets tussen zitten. Hier en daar wordt het gretig gebruikt door allerlei neo-nazistische groepen zoals de NPD (zie afbeelding boven) maar ook meer respectabele extreemrechtse formaties maken wel eens gebruik van de symboliek. Hiervoor moeten we even de geschiedenis in duiken…

Deutsche Arbeitsfront (DAF)

De voorliefde van extreemrechts voor het tandrad is terug te voeren tot het logo van het DAF: Deutsche Arbeitsfront (zie afbeelding links) waarvan het logo bestond uit een hakenkruis omgeven door een tandrad. Het DAF werd opgericht op 10 mei 1933 in nazi-Duitsland door de overname van de vrije vakbonden en hun vermogens (in de praktijk buiten de wet stellen en vervolgen van de vakbondsleiders) en uiteraard werd er ook een algemeen stakingsverbod uitgevaardigd. Het DAF was een eenheidsverband van werknemers en werkgevers en moest in de plaats van de belangen van de arbeiders te verdedigen, vooral de productie verbeteren en opdrijven…klinkt bekend, niet?

In België treffen we tijdens het interbellum het tandrad ook aan op het logo van de 'solidaristen' van het Verdinaso (voluit: Verbond van Dietsche Nationaal Solidaristen) Het logo bestaat uit een oranje veld met daarin de combinatie van een ploeg, zwaard en tandrad. Het Verdinaso-gedachtengoed schijnt niet onpopulair te zijn bij een bepaalde laag van VB-kaderleden...

De FAP

De historiek van het tandrad in Duitsland zorgt ervoor dat dit symbool in combinatie met andere specifieke tekens wettelijk verboden is in dat land. Eén voorbeeld is het buiten de wet gestelde logo van de FAP: de Freiheitliche Deutsche Arbeiterpartei. Deze fascistische partij werd in 1995 bij wet verboden en ontbonden. De gelijkenis tussen het logo van de FAP (meestal op een rode achtergrond: zie afbeelding boven) en de DAF kan zelfs een blinde zien..

Vlaams Blok

Zoals eerder vermeld zijn ook meer ‘respectabele’ extreemrechtse formaties niet vies van de tandradsymboliek. Midden jaren ’90 toen het Vlaams Blok zich specifiek richtte naar het socialistische electoraat en het arbeiderspubliek in het algemeen dook het tandrad ook op tijdens de bruine 1 mei-manifestaties.

In Aalst tijdens de eerste 1 mei-optocht van het VB in 1996 doken er spandoeken van de Vlaams Blok Jongeren op mét tandrad. We weten dat onze Vlaamse ‘huisfascisten’ niet verlegen zitten om een grapje en de gelijkenis met het logo van de Duitse FAP is meer dan toevallig. Zelfs het hoekige lettertype van het VBJ-logo lijkt zo weggewandeld uit de FAP-stal. Ondertussen zijn de 1 mei-manifestaties van het Vlaams Belang al flink verwaterd…. De dagen dat men tijdens een massameeting enkele mensen liet opdraven op een podium in blauwe overall en veiligheidshelm (van een karikatuur gesproken) zijn ondertussen al een tijdje geleden.

Blokbuster en de campagne tegen het economisch congres van het VB

Tijdens de campagne tegen het economische congres van het VB (november 2005) paste Blokbuster zijn logo aan door er een tandrad rond te zetten. Poets wederom poets… Het was ook de eerste campagne die van binnen het ABVV door blokbuster-delegees actief gevoerd werd en effectief overgenomen werd door diverse centrales en vakbondsafdelingen. Op de bewuste Blokbusterbetoging gaven zowel ABVV als ACV present.

CAP

Voor de fun hebben we ook eens een CAP-logo met tandrad in elkaar gezet…wat eigenlijk niet zo ver gezocht is aangezien we heel wat (ex)arbeiders en (ex)delegees uit de metaal in onze rangen tellen. Iets doet ons vermoeden dat CAP in de toekomst wel eens de traditie van het tandrad zou kunnen opnemen.